Rozwój mowy dziecka

   Aby dziecko nauczyło się poprawnie mówić muszą zostać spełnione dwa podstawowe warunki: jego narząd słuchu i narząd mowy muszą być prawidłowo zbudowane i prawidłowo funkcjonować. Oczywiście nasz wpływ w tym zakresie jest ograniczony, ale jednocześnie nie pozostaje bez znaczenia. Trzeci czynnik to środowisko, w któym dziecko wzrasta i jest wychowywane. Mówiąc o środowisku mam na myśli bliską rodzinę: mamę, tatę, rodzeństwo, dziadków, ciocie, wujków czy osoby na co dzień opiekujące się dzieckiem, a później także wychowawczynie w przedszkolu, szkole i rówieśników.

Planowanie rodziny

   O stan zdrowia naszej pociechy, w tym także o stan słuchu i aparatu mowy, możemy zadbać jeszcze przed jego poczęciem.​   Istotne jest, aby kobieta planująca naturalny początek ciąży odstawiła wszelkie używki, środki hormonalne, wyleczyła choroby stomatologiczne, ginekologiczne. Powinna unikać silnych stresów, zmienić swój tryb życia na taki, który sprzyja dobremu zdrowiu i samopoczuciu. Niezwykle ważne jest zażywanie przez przyszłą mamę kwasu foliowego, który warunkuje prawidłowe kształtowanie się układu nerwowego jej potomka.

 

 

   Błędem jest przekonanie, że dziecko uczy się mówić dopiero wtedy, kiedy zaczyna wypowiadać pierwsze słowa. Swoje zdolności językowe bowiem ćwiczy jeszcze w łonie mamy. W trzecim miesiącu ciąży, gdy rozwija się mózg, dziecko przygotowuje się do opanowania sztuki mówienia. Potem gimnastykuje usta poprzez ssanie palca, picie wód płodowych, porusza także językiem. Intensywnie ćwiczy też słuch - nasłuchuje głosu mamy, odgłosów płynących z jej organizmu, np. rytmicznego bicia serca, szumu przepływającej krwi, czy melodii płynącej z radia. Zatem ważne  jest  jakie  dźwięki  docierają  do nienarodzonego dziecka. Czy to będzie łagodna muzyka, spokojne brzmienie czy też, mogący uszkodzić słuch, długotrwały hałas? 

• Wskazówki dla rodziców​

          W celu zapewnienia optymalnych warunków do rozwoju swojego dziecka, kobieta ciężarna powinna bezwzględnie wyeliminować wszelkie używki (tytoń, alkohol, narkotyki), zażywać lekarstwa tylko po konsultacji z lekarzem i regularnie poddawać się badaniom, unikać kontaktów ze zwierzętami, z osobami chorymi na choroby zakaźne, np. różyczkę, odrę, ospę, grypę. W czasie ciąży zakazane jest opalanie w solarium, wykonywanie prześwietleń rentgenowskich, długotrwała praca przy komputerze, przy chemikaliach.

             

 

   Kolejny etap rozwoju mowy rozpoczyna się wraz z pierwszym krzykiem dziecka, tuż po narodzinach i kończy się wraz z pierwszymi urodzinami. Początkowo krzyk i płacz są naturalną reakcją na przykre wrażenia, takie jak ból, zimno, głód, potem stają się formą komunikowania przez noworodka niezadowolenia. Około 2 - 3 miesiąca życia niemowlę zaczyna głużyć, czyli przypadkowo, mimowolnie wytwarzać, najczęściej gardłowe dźwięki. Głużenie występuje niezależnie od sprawności słuchu, dlatego głużą także dzieci niesłyszące. W 5 - 6 miesiący życia głużenie przekształca się w gaworzenie, które charakteryzuje się powtarzaniem przez dziecko dźwięków wydawanych przypadkowo lub posłyszanych z otoczenia. Są to dźwięki w kształcie sylab, nie niosące żadnego znaczenia. Gdy dziecko skończy 7 - 8 miesięcy, zaczyna reagować na mowę. Zwraca głowę w kierunku, z którego pochodzi dźwięk, przerywa zabawę. Główną rolę odgrywa melodia mowy, a nie samo jej znaczenie. Pod koniec tego etapu dziecko potrafi skojarzyć nazwę z przedmiotem lub osobą, reaguje na własne imię, zaczyna używać wyrazów jednosylabowych skierowanych do konkretnych osób lub na konkretne czynności, spełnia proste polecenia.

• Wskazówki dla rodziców

​​         W tym okresie istotne jest wykształcenie prawidłowych nawyków ssania, żucia, gryzienia, połykania i oddychania, które zmniejszają ryzyko pojawienia sie zaburzeń mowy. Oddychanie powinno odbywać sie przez nos. Wówczas powietrze, które trafia do płuc jest odpowiednio nawilżone, oczyszczone i ogrzane. Długotrwałe oddychanie przez usta prowadzi do obniżenia napięcia mięśni potrzebnych do artykułowania dźwięków, wpływa na nieprawidłowy wzrost żuchwy i zniekształcenia twarzy, wady zgryzu oraz przewlekłe infekcje górnych dróg oddechowych. Tuż po narodzinach, jeszcze na sali porodowej, dziecko powinno być przystawione do piersi matki. Z logopedycznego punktu widzenia z karmienia naturalnego płynie znacznie więcej korzyści, aniżeli z karmienia sztucznego. Dziecko nabywa nawyk oddychania przez nos, ćwiczy mięśnie potrzebne do właściwego wypowiadania dźwięków, ogranicza ryzyko wystąpienia wad zgryzu. Nie bez znaczenia pozostaje również pozycja w jakiej trzymamy dziecko podczas karmienia. Poziome układanie maleństwa przy podawaniu mleka utrudnia mu połykanie i oddychanie. Może prowadzić do krztuszenia się pokarmem. Kiedy nasza pociecha potrafi już siedzieć rozszerzamy jej dietę o przekąski takie jak chrupki kukurydziane, biszkopciki, herbatniki. Dzięki nim będzie miało okazję do ćwiczenia umiejętności odgryzania i żucia. Starajmy się wyeliminować z użycia smoczki uspokajające czy butelę jako metodę na podawanie dziecku napoju. Jak już wspomniałam w początkowym etapie życia płacz i krzyk jest dla dziecka jedyną metodą komunikacji. Jeśli płacze, to znaczy, że oczekuje od nas jakiejś zmiany. Zapewniamy ją, nie wykręcajmy się zastępnikami w postaci smoczków. Pamiętajmy, że to my - rodzice jesteśmy odpowiedzialni za złe nawyki naszych pociech. Dla właściwego rozwoju aparatu mowy ważne jest także ukladanie do snu. Główka dziecka powinna leżeć na lekkim podwyższeniu (ok. 30% w stosunku do powierzchni materaca), tak aby była nieznacznie przechylona do klatki piersiowej. Płaskie położenie powoduje cofanie sie żuchwy, otwieranie ust dziecka, a tym samym oddychanie przez buzię. Jeśli chcemy sprawdzić, czy nasza pociecha słyszy, zróbmy prosty test. Usiądźmy za jej plecami, tak aby nas nie widziała i potrząśnijmy grzechotką raz z prawej strony, raz z lewej. Gdy dziecko odwraca głowę w kierunku źródła dźwięku, wiemy, że słyszy. Rodzice powinni dbać o to, aby ich dziecko już od pierwszych tygodni życia miało dobry wzór wymowy. Nie przemawiajmy więc do niego w sposób pieszczotliwy, zniekształcając wyrazy. Do dziecka trzeba mówić dużo, ale powoli, wyraźnie, zdaniami krótkimi, o rzeczach dla niego zrozumiałych. Jeśli nie mamy pomysłu na monologi, możemy posługiwać się książeczkami dla dzieci, wierszykami, piosenkami. Ważne jest , aby dziecko osłuchało się z naszym językiem, a w przyszłości będzie mu łatwiej samemu wypowiadać słowa.

               

 

.

   W tym czasie nasza pociecha posługuje się pojedynczymi wyrazami, które pełnią rolę całej wypowiedzi. W toku rozwoju zaczyna mówić w sposób spontaniczny, zagaduje. Nabywa umiejętność mówienia o przedmiotach, obrazach, osobach. Słownik dziecka zawiera kilkadziesiąt słów. Są to najczęściej rzeczowniki i czasowniki. Oczywiście wyrazy zostają zniekształcone pod względem brzmienia. Mimo tego, mowa dziecka powinna być zrozumiała dla osób z najbliższego otoczenia.

• Wskazówki dla rodziców

​          Z logopedycznego punktu widzenia w tym okresie musimy zrezygnować z karmienia piersią czy butelką. Korzystne jest, jeśli dieta dziecka zostanie rozszerzona o produkty stałe. Nasz maluch powinien odgryzać kanapkę przednimi ząbkami i prawidłowo żuć, nie krztusząc się przy połykaniu. Niepokojące może być wyciekanie śliny z jego ust. Zwróćmy uwagę na sposób oddychania dziecka. Jeśli odbywa się ono przez usta, sprawdźmy dlaczego. Może zalegająca w nosie wydzielina powoduje nieprawidłowy tor oddychania. Dlatego zadbajmy, aby nos był zawsze czysty i drożny. Pilnujmy, aby dziecko miało zamknięte usta w czasie snu, wtedy będziemy pewni, że oddycha właściwie. Głos dwulatka powinien być dźwięczny, nie zachrypnięty i nie zabarwiony nosowo, co świadczy o prawidłowym rozwoju krtani i podniebienia.

    

   Na tym etapie rozwoju dziecko rozumie mowę rodziców dotyczącą znanych, konkretnych osób, przedmiotów i interesujących go wydarzeń. Pierwsze zdania, które układa są dwu wyrazowe, ale zgodne z regułami gramatycznymi. Składają się głównie z rzeczownika i czasownika. Później pojawiają się zdania pytające i rozkazujące. Sposób wypowiadania dźwięków jest jeszcze daleko od poprawnego. W tym okresie dziecko przyswaja jak najwięcej nowych słów. Powtarza, naśladuje wyrazy zasłyszane z otoczenia. Jeśli dziecko jest chętne do mówienia, dostrzega, że porozumiewanie się może być przyjemne. Zaczyna bawić się słowami. Tworzy własne określenia zwane neologizmami dziecięcymi, które zwykle są zabawne, ale jednocześnie bardzo trafne.

• Wskazówki dla rodziców

​          Dziecko nabywa mowę poprzez naśladownictwo, dlatego niezwykle ważne jest co i w jaki sposób mówimy, nie tylko do dziecka, ale także w jego obecności. Nie próbujmy naśladować dziecięcej wymowy, spieszczać, gdyż dziecko może uznać, że taki właśnie jest wzór. Z drugiej jednak strony nie oczekujmy, by dziecko mówiło bezbłędnie. Nie przeceniajmy możliwości dziecka, które są jeszcze w tym zakresie bardzo ograniczone, co mieści się w granicach normy rozwojowej. Poprzez ustawiczne wytykanie i poprawianie błędów możemy je zniechęcić do mówienia.

 

       

   Dziecko trzyletnie potrafi porozumieć się z otoczeniem, mowa jego jest już w pewnym stopniu ukształtowana, nie znaczy to jednak, że jest pozbawiona błędów i że jej rozwój nie odbywa się w dalszym ciągu. Brzmienie wyrazów coraz bardziej zbliżone jest do prawidłowego. Norma rozwojowa mówi o tym, że głoski s,z,c,dz mogą być wymawiane jako ś,ź,ć,dź; głoski sz,ż,cz,dż mogą brzmieć jak s,z,c,dz lub jak ś,ź,ć,dź. Tak więc, gdy usłyszymy z ust dziecka siok zamiast sok; safa lub siafa zamiast szafa, niech to nie będzie powód do niepokoju. Nie wymagajmy także od trzylatka prawidłowego wymawiania głoski r, która może być zastępowana głoską j, l. W zasadzie wszystkie pozostałe dźwięki z polskiego systemu językowego powinny być przez dziecko wymawiane właściwie. Wymowa czterolatka zazwyczaj odbiega jeszcze od wzorca, aczkolwiek dostrzegamy w niej zmiany. Głoski s,z,c,dz powinien wypowiadać twardo, z wyraźnie zamkniętymi zębami i rozciągniętymi ustami. Sz,ż,cz,dż moga być zastępowane na głoski s,z,c,dz,ale już nie na ś,ź,ć,dź. Normą jest także wymawiane r jako l, choć niektóre dzieci opanowują w tym wieku prawidłową artykulację tej głoski. Dziecko pięcioletnie powinno już prawidłowo wymawiać głoski sz,ż,cz,dż, jedynie głoska r może być jeszcze wymawiana jako r. W zasadzie do szóstego roku życia dziecko powinno prawidłowo wymawiać wszystkie głoski, ale rozwój języka trwa nadal.

• Wskazówki dla rodziców

​          Okres swoistej mowy dziecięcej przypada na czas, kiedy dziecko może przebywać pod opieką placówki przedszkolnej. Wielkim atutem przedszkola jest stwarzanie zamierzonych sytuacji do słuchania prawidłowej i bogatej mowy, do zadawania pytań, udzielania odpowiedzi, a nawet korygowania błędów i wad. My sami nie pozostajemy jednak zwolnieni z obowiązku dbania o prawidłowy rozwój mowy naszego dziecka. Cierpliwie i wyczerpująco, ale tym samym interesująco dla dziecka, odpowiadajmy na jego pytania, których wraz z wiekiem i poznawaniem coraz to nowszych obszarów i sfer życia przybywa. Zadawajmy pytania, oczekujmy pełnych odpowiedzi. Słuchajmy je wnikliwie. Okażmy zainteresowanie tym, co mówi. Wpłynie to pozytywnie na sposób mówienia dziecka, zachęci do wypowiadania się, a jednocześnie zacieśni więzy między nami.